Kto może zawrzeć umowę wolontarystyczną?
Instytucja, na rzecz której wolontariusze wykonują świadczenia, nazywana jest w ustawie „korzystającym”. Korzystającymi mogą być:
– organizacje pozarządowe – podmioty prawne (posiadające zdolność prawną) niebędące jednostkami sektora finansów publicznych, w rozumieniu ustawy o finansach publicznych, niedziałające w celu osiągnięcia zysku – przede wszystkim stowarzyszenia i fundacje;
– stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego;
– spółdzielnie socjalne;
– osoby prawne i jednostki organizacyjne kościoła katolickiego i innych kościołów lub związków wyznaniowych np. parafi e, zakony, ale też bractwa prawosławne, gminy żydowskie lub muzułmańskie;
– spółki akcyjne i spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz kluby sportowe, będące spółkami, które: nie działają w celu osiągnięcia zysku, przeznaczają całość dochodu na realizację celów statutowych, nie przeznaczają zysku do podziału między swoich członków, udziałowców, akcjonariuszy i pracowników, (a więc nie wszystkie spółki akcyjne i z o.o. ale wyłącznie tzw. spółki non-profit!);
– organy administracji publicznej – centralnej i samorządowej;
– jednostki organizacyjne podległe organom administracji publicznej lub nadzorowane przez te organy: szkoły i inne placówki oświatowe, instytucje kultury: teatry, filharmonie, biblioteki, muzea, galerie sztuki, ogniska artystyczne, domy kultury, jednostki organizacyjne pomocy społecznej: ośrodki pomocy społecznej, domy opieki społecznej, powiatowe centra pomocy rodzinie, ośrodki interwencji kryzysowej, placówki opiekuńczo-wychowawcze, zakłady opieki zdrowotnej.
Gdy znaleźliśmy już odpowiedniego kandydata na wolontariusza w naszej organizacji (wolontariusz-poszukiwany-czyli-o-rekrutacji-slow-kilka) i (co-oferuje-wolontariat-i-kim-jest-wolontariusz), należy zadbać o prawidłowe określenie zakresu jego obowiązków. Zakres ten powinien być z naszym wolontariuszem szczegółowo omówiony, oraz opisany w umowie wolontarystycznej. Wolontariusz powinien dokładnie znać zarówno swoje prawa, jak i obowiązki, oraz – dla porządku – obowiązki pozostałych członków zespołu.
Umowa wolontarystyczna
Wolontariusz wykonuje świadczenie na rzecz naszej organizacji na podstawie umowy cywilnej zwanej porozumieniem. Zakres, sposób i czas wykonywania świadczeń określany jest wspólnie przez nas, czyli korzystającego, oraz wolontariusza. Miejsce wykonywania świadczenia przez wolontariusza powinno zostać określone w porozumieniu. Jeżeli brak jest takiego określenia, wolontariusz powinien wykonywać świadczenia w miejscu, które wynika z charakteru świadczenia.
Jeśli porozumienie między stronami będzie zawierane na okres dłuższy niż 30 dni, powinno zostać sporządzone na piśmie, jeśli na okres do 30 dni, porozumienie zawierane jest w formie ustnej lub pisemnej. Wolontariusz może jednak w każdej chwili żądać aby treść ustnej umowy została potwierdzona na piśmie. Porozumienie powinno także zawierać postanowienie o możliwości jego rozwiązania – oznacza to, że wolontariusz lub korzystający mogą rozwiązać umowę za wypowiedzeniem albo bez wypowiedzenia na warunkach określonych w umowie.
PAMIĘTAJMY! Jeżeli przyczyny rozwiązania umowy nie zostały określone w porozumieniu, obie strony będą mogły dochodzić odszkodowania, gdyby jedna z nich poniosła szkodę wskutek wcześniejszego rozwiązania umowy.
Prawa i obowiązki korzystającego
Korzystający jest zobowiązany do:
-poinformowania wolontariusza o przysługujących wolontariuszowi prawach i ciążących na nim obowiązkach oraz umożliwienia mu dostępu do tych informacji; Obowiązek informowania wolontariusza może przybierać różne formy, np.: może to być po prostu rozmowa z wolontariuszem, przekazanie informacji w formie ulotki;
– do potwierdzenia (na żądanie wolontariusza) treści zawartego ustnie porozumienia na piśmie;
– do wydania pisemnego zaświadczenia o wykonywanych przez wolontariusza świadczeniach, w tym o zakresie wykonywanych przez niego świadczeń (wzór zaświadczenia dostępny jest na stronie www.pozytek.gov.pl);
– zapewnienia wolontariuszowi bezpiecznych i higienicznych warunków wykonywania przez niego świadczeń, w tym odpowiednich środków ochrony indywidualnej uzależnionych od rodzaju świadczeń i zagrożeń związanych z ich wykonywaniem, informowania wolontariusza o ryzyku dla zdrowia i bezpieczeństwa związanym z wykonywanymi świadczeniami oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami.
– pokrywania, na zasadach dotyczących pracowników, kosztów podróży służbowych i diet. Z tego obowiązku wolontariusz może zwolnić korzystającego, ale wyłącznie w formie pisemnej pod rygorem nieważności!
Ponadto, korzystający może: na prośbę wolontariusza, wydać pisemną opinię na temat wykonywanych przez wolontariusza świadczeń;
-pokrywać, na zasadach dotyczących pracowników, inne niezbędne koszty ponoszone przez wolontariusza, związane z wykonywaniem świadczeń na rzecz korzystającego;
– pokrywać koszty szkoleń wolontariuszy w zakresie wykonywanych przez nich świadczeń określonych w porozumieniu, o którym mowa w art. 44 ust.
Ubezpieczenie wolontariusza
Ubezpieczenie od następstw nieszczęśliwych wypadków
Gdy wolontariusz wykonuje swoje świadczenie przez okres nie dłuższy niż 30 dni, a także wtedy gdy porozumienie zostało zawarte na czas nieokreślony, korzystający ma obowiązek ubezpieczenia wolontariusza od następstw nieszczęśliwych wypadków. Musi zatem podpisać umowę z towarzystwem ubezpieczeniowym, a następnie opłacać za wolontariusza składkę. W przypadku, gdy korzystający podpisał z wolontariuszem umowę na czas nieokreślony, będzie musiał ubezpieczyć go od następstw nieszczęśliwych wypadków na okres pierwszych 30 dni wykonywania świadczeń.
PAMIĘTAJMY! Korzystający jest zobowiązany do ubezpieczenia wolontariusza, nawet gdy wolontariusz wykonuje świadczenia przez bardzo krótki okres czasy np. 1 lub 2 dni.
Wolontariusz nie ma możliwości zwolnienia korzystającego z tego obowiązku. W sytuacji, gdy wolontariusz podpisze porozumienie na okres dłuższy niż 30 dni, korzystający nie musi ubezpieczać wolontariusza od następstw nieszczęśliwych wypadków, ponieważ przysługuje mu ubezpieczenie na mocy ustawy o zaopatrzeniu z tytułu wypadków lub chorób zawodowych powstałych w szczególnych okolicznościach (Dz.U. z 2002 r. Nr 199, poz. 1674). W takiej sytuacji wolontariusz objęty jest ubezpieczeniem już od pierwszego dnia obowiązywania porozumienia.
Jeżeli porozumienie zawarte między korzystającym a wolontariuszem dotyczy delegowania wolontariusza na terytorium innego państwa, na obszarze którego trwa konflikt zbrojny, wystąpiła klęska żywiołowa lub katastrofa naturalna korzystający ma obowiązek zapewnić wolontariuszowi ubezpieczenie od następstw nieszczęśliwych wypadków oraz ubezpieczenie kosztów leczenia podczas pobytu za granicą, jeżeli kosztów tych nie pokrywa się z innego tytułu, w szczególności na podstawie przepisów o koordynacji, w rozumieniu ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz. U. z 2015 r. poz. 581, z późn. zm.6) ).
Ubezpieczenie zdrowotne
Ustawa wprowadza możliwość objęcia wolontariusza ubezpieczeniem zdrowotnym, jeżeli nie jest on objęty ubezpieczeniem zdrowotnym z innego tytułu. W takiej sytuacji korzystający może, ale w żadnym wypadku nie musi, zgłosić wolontariusza do ubezpieczenia zdrowotnego. Korzystający zgłasza wolontariusza do ubezpieczenia w Narodowym Funduszu Zdrowia, następnie podpisuje umowę z Narodowym Funduszem Zdrowia, a potem opłaca za wolontariusza składkę zdrowotną.
Składki zdrowotne, których wysokość obliczana jest od podstawy wymiaru odpowiadającemu najniższemu wynagrodzeniu, odprowadzane są przez korzystającego do NFZ, za pośrednictwem Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.
Należy pamiętać, że wolontariusz zostaje objęty ubezpieczeniem zdrowotnym od dnia określonego w umowie zawartej umowy przez korzystającego z NFZ. Ubezpieczenie to umożliwia wolontariuszowi bezpłatne korzystanie z publicznej służby zdrowia i publicznej opieki medycznej. Jednak samo ubezpieczenie jest możliwe tylko w przypadku spełnienia określonych warunków opisanych w aktach prawnych regulujących działalność służby zdrowia.
Ubezpieczenie od odpowiedzialności cywilnej
Ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie nie zawiera postanowień o ubezpieczeniu wolontariuszy od odpowiedzialności cywilnej, jednak takiej formy ubezpieczenia wymaga się niekiedy na podstawie odrębnych przepisów, korzystający może więc zapewnić wolontariuszowi ubezpieczenie od odpowiedzialności cywilnej, lub ubezpieczyć się może sam wolontariusz.
W praktyce wygląda to tak, że ponieważ za ewentualne szkody powstałe w wyniku pracy wolontariusza w naszej organizacji odpowiada organizacja, warto pomyśleć o takiej formie zabezpieczenia się. Jest to zasadne szczególnie w przypadkach, gdy nasz wolontariusz sprawuje z naszego ramienia opiekę nad osobami trzecimi, lub też powierzone mu zostaje mienie znacznej wartości.
PAMIĘTAJMY! Polski system prawny nie przewiduje obowiązku ani nawet prawnej możliwości objęcia wolontariusza ubezpieczeniem społecznym w ramach świadczonego przez niego wolontariatu.
Kwestie podatkowe
Stosunki pomiędzy wolontariuszem a korzystającym są w dużej mierze wyłączone spod zakresu stosowania ustaw podatkowych. W myśl art. 50 ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, wartość świadczenia wolontariusza nie stanowi darowizny na rzecz korzystającego w rozumieniu przepisów Kodeksu cywilnego oraz przepisów podatkowych.
Czas pracy wolontariusza
Wolontariusze nie są pracownikami w myśl prawa, gdyż podstawą świadczonej przez nich pomocy nie jest ani umowa o pracę, ani żadna z pozostałych umów określonych w Kodeksie pracy, a zatrudnianie za wynagrodzeniem jest jednym z koniecznych elementów dla powstania stosunku pracy (art. 22 Kodeksu pracy). Nie można więc odnieść się tu do regulacji zawartych w Kodeksie pracy.
Status wolontariusza określa Ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie” z 24 kwietnia 2003 r., która nie zawiera zapisów dotyczących wymiaru czasu działalności wolontariusza. Opierać się w tym zakresie więc można jedynie na umowie zawartej przez korzystającego z wolontariuszem, dobrych praktykach i naturalnie na zdrowym rozsądku, tym bardziej, gdy wolontariusz jest osobą małoletnią, lub osobą starszą, bądź niepełnosprawną.
O Autorach:
Aleksandra Żórawska – prezes zarządu fundacji Semper Art, doradca w kwestiach powoływania i działalności fundacji, koordynator międzynarodowego partnerstwa strategicznego https://handmadeyouth.com/
Piotr Jaros – radca prawny specjalizujący się w usługach prawnych dla ngo, ekonomii społecznej i branży rękodzielniczej. Ekspert międzynarodowego partnerstwa strategicznego https://handmadeyouth.com/, autor bloga https://www.facebook.com/prawowngo, prowadzi kancelarię https://www.facebook.com/piotrjaros.radcaprawny
