Czy nie zastanawiacie Cię czasem przy różnych okazjach, czemu ktoś pracuje bez wynagrodzenia i sobie to chwali? Mając nierzadko normalny etat, lub swój biznes, hobby, rodzinę, jaka wymaga czasu itd.?
Czemu wówczas podejmuje współpracę np. z organizacją trzeciego sektora, nierzadko sam jej szuka, wybiera odpowiednią i poświęca się czynnościom, za jakie nikt mu nie płaci? My nie zastanawialiśmy się nad tym nigdy. A przynajmniej od wielu lat. Dokładnie od tego okresu, od którego zaczęliśmy rozumieć, że wolontariat daje niezliczoną wprost liczbę korzyści i plusów, jakie postaramy się Wam przybliżyć. Zaczniemy przy tym od tych, które znacie przynajmniej częściowo i kojarzycie, aby przejść do takich, jakie – mamy nadzieję – przekonają nawet najbardziej nieprzekonanych.
„Stawiam tezę, że kraje, które chcą, aby ich cywilizacja była humanistyczna i dojrzała, nie potrafią tego uczynić, jeżeli nie ma w ich strukturach wolontariatu. Bez prawdziwego wolontariatu nie ma ani patriotyzmu, ani prawdziwej demokracji. Wolontariat jest podstawą zachowań budowaną na bezinteresowności, która niszczy interesowność, częstą w młodych demokracjach oraz niektórych współczesnych kręgach cywilizacyjnych. Dlatego w prawdziwie dojrzałych cywilizacjach wolontariat ma swoje miejsce i swoją formę działania. (…) W cywilizacjach takich jak nasza, która jest nacechowana konsumpcjonizmem, przy jednoczesnej niewydolności formacji i braku należytej opieki ze strony rodziny (…) wolontariat jest pewną szkołą życia, która uczy poświęcenia i troski o innych.”
śp. ks. bp. Jan Chrapek (Młodzieżowy wolontariat, Fundacja „Świat na Tak”, Warszawa 2002)
Kim jest wolontariusz?
Przytaczając definicję Ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie – wolontariusz jest osobą fizyczną, która ochotniczo i bez wynagrodzenia wykonuje świadczenia na zasadach określonych w ustawie na rzecz organizacji pozarządowych, organów administracji publicznej i jednostek organizacyjnych podległych organom administracji publicznej, z wyłączeniem prowadzonej przez nie działalności gospodarczej (art. 4 pkt. 1 tejże ustawy określa sferę publiczną, w jakiej działają w Polsce i organizacje pozarządowe i wolontariusze). Tak też myślimy najczęściej- wolontariusz to człowiek, jaki pracuje za darmo. Przy czym słowo „za darmo” rozumiemy tu jedynie zazwyczaj w kontekście nie otrzymywania przez wolontariusza gratyfikacji finansowych.
PAMIĘTAJMY
Ustawa o działalności pożytku publicznego nie reguluje kwestii świadczenia pomocy wolontariuszy na rzecz osób indywidualnych.
Jakie więc znamy oczywiste zalety i korzyści z faktu bycia wolontariuszem?
- Zdobywamy doświadczenie, wspomagające karierę zawodową i/lub społeczną –zależnie od dziedziny, w jakieś udzielamy się jako wolontariusz, poszerzamy swoją wiedzę w określonych kierunkach. Szlifujemy ją, systematyzujemy i utrwalamy, zdobywając także całkiem nowe umiejętności przydatne nie tylko w pracy, ale i w życiu prywatnym, np. umiejętność pracy w grupie, rozwiązywania problemów, szybkiego reagowania w określonych sytuacjach jakie tego wymagają, umiejętność oceny sytuacji i podejmowania decyzji. Pracując i przebywając z ludźmi i dla ludzi, wyrabiamy dobre nawyki w komunikacji interpersonalnej, planowaniu, ustalaniu priorytetów.
- Pozostajemy w sferze swoich zainteresowań i pasji – zwykle oferujemy swoją pracę w dziedzinach, w jakich czujemy się dość dobrze osadzeni. Wolontariusz może być osobą, jaka wykona dla organizacji stronę www, zaprojektuje elementy graficzne, wykona bazę danych, poprowadzi jej profil w mediach społecznościowych, ale także zajmie się beneficjentami organizacji (w możliwym pod kątem stopnia kompetencji zakresie), np. osobami starszymi, dziećmi, albo zwierzętami. Może więc wykonywać najróżniejsze czynności (pamiętajmy tylko przy tym, iż zgodnie z działem 3, rozdziałem 1, pkt. 42 ustawy o pożytku publicznym i wolontariacie, nie może pracować przy prowadzonej przez wymienione w nim podmioty działalności gospodarczej-z małymi wyjątkami).
- Budujemy poczucie przynależności do określonej grupy społecznej lub/i zawodowej – co naturalnie zazębia się z dwoma punktami wymienionymi powyżej, dodatkowo zaś w przypadku wolontariuszy młodych lub bardzo młodych, ta forma pracy stwarza szczególną płaszczyznę do rozwoju, lub poprawy umiejętności nie tylko interpersonalnych, lecz i intrapersonalnych. One bowiem, prawidłowo rozwinięte, stwarzają człowiekowi możliwość prawidłowego odbioru odczuć zarówno własnych, jak i cudzych, nierzadko koniecznej kontroli emocji i odpowiedzialności za nie, umiejętności słuchania innych i postrzegania różnych kwestii z punktu widzenia innego człowieka, konstruktywnych obserwacji i analiz w relacjach z ludźmi. Uczy to tolerancji, komunikacji, ale też asertywności. Stanowi więc doskonały trening umiejętności społecznych, niezbędnych w prawidłowym funkcjonowaniu w świecie.
- Wolontariusz-nauczyciel. Czasemzdarza się też tak, że to nie wolontariusz staje się w naszej organizacji osobą uczącą się, a całkiem odwrotnie. Jest to model współpracyfunkcjonujący rzadziej, niemniej jednak obecny w sektorze pozarządowym. Wolontariusz przekazuje członkom organizacji lub jej organów fachową wiedzę w postaci kursu, szkolenia, czy konsultacji. Uczyć może przecież wszystkiego – nowych metod zarządzania organizacją, korzystania z nowych technologii, aplikowania o granty z danych programów, języków obcych itd. Uczyć może też beneficjentów organizacji.
- Wolontariusz łączy nas wszystkich – łączy pracowników organizacji, przedstawicieli jej organów (np. zarządu, rady), odbiorców działań organizacji, jej beneficjentów, sympatyków itp. Łączy, bo to nierzadko wolontariusz ma bezpośredni i częsty kontakt ze wszystkimi tymi osobami, mogąc dostrzec najróżniejsze plusy i minusy relacji pomiędzy np. zarządem, a pracownikami, lub między beneficjentami działań organizacji, a radą programową, jaka wypracowuje kierunki tych działań. Takie spojrzenie od wewnątrz nierzadko daje impuls do wprowadzenia zmian, lub stanowi inspirację do podjęcia działań bardziej adekwatnych.
A co jeszcze oferuje wolontariat?
- Zaspokaja wewnętrzną potrzebę ofiarowania czegoś od siebie na rzecz innych, nierzadko bardzo potrzebujących, chorych, pokrzywdzonych przez los, odrzuconych. Nie tylko ludzi. Wolontariusze ratują często także zwierzęta. Pracują na rzecz wsparcia rodzin i osób ubogich, zagrożonych wykluczeniem społecznym, sierot, osób starszych. Wolontariat daje więc poczucie spełniania określonej misji, robienia czegoś wartościowego, niesienia dobra i pomocy.
- Inspiruje – poruszając się w świecie dedykowanych określonych grupom i celom projektów, działań, procedur i czynów, widząc ich rezultaty, skutki, korzyści, ale także niedociągnięcia, zarówno od strony podmiotu działającego na rzecz innych, jak i odbiorców, mamy szerokie pole do popisu w tworzeniu kolejnych inicjatyw, być może oddolnych, może poprzez określone struktury, ale właśnie na bazie kolejnych zdobywanych doświadczeń. Taka inspiracja jest w zasadzie workiem bez dna i nierzadko staje się ścieżką rozwoju w 3 sektorze – od bycia wolontariuszem, poprzez pracownika, do członka zarządu danej organizacji, lub powołania samodzielnie nowego bytu.
- Jest istotnym czynnikiem w procesie budowy społeczeństwa odpowiedzialnego i obywatelskiego. Stanowi jedną z jego części, a powinien być nawet jednym z jego filarów. W Polsce niestety rzadko jest to rola niedoceniana, pomijana, rozpropagowana w stopniu niedostatecznym. Często osoby pracujące pro bono „wyrosły” z różnego rodzaju inicjatyw oddolnych, jak ruchy społeczne, a od niedawna tzw. ruchy miejskie. Najczęściej są to ludzie z wizją, wrażliwością na innych, potencjalni przyszli liderzy, inspiratorzy. Ważna jest dla nich satysfakcja, motywacja i dobro ogółu.
- Umożliwia kształcenie się za darmo –organizacje dość często wysyłają swoich wolontariuszy na dedykowane działaczom 3 sektora szkolenia, kursy, szkoły liderów itd. Jest to korzyść nie do przecenienia, zarówno dla jednej jak i drugiej strony. Wolontariusz zdobywa nie tylko wiedzę, ale i kontakty w 3 sektorze, danym środowisku, czy społeczności. Dyplomy ich ukończenia, certyfikaty i świadectwa przydają się często na dalszej ścieżce życia, nie tylko na niwie społecznej, ale i zawodowej, dowodząc, że jest się osobą ambitną, zaangażowaną społecznie, lubiącą poszerzać wiedzę itd.
- Wyróżnia nas spośród tłumu, stanowiąc i dając szansę na odnalezienie swojej życiowej drogi i misji, określenie tożsamości, potrzeb w zakresie działania i życia w myśl wyznawanych wartości. Uszlachetnia i uwrażliwia na potrzeby innych.
- Dodatkowe bonusy w postaci uczestnictwaw przedsięwzięciach organizowanych przez daną organizację, bilety wstępu, gadżety, prezenty itp.
Jak więc widzimy, bycie wolontariuszem przynieść może wiele wymiernych korzyści. Może tez zarazić pasją do działań na rzecz innych i do niesienia pomocy. Często spotkać można się ze stwierdzeniem, że wolontariat zabiera tyle czasu, że najlepiej wykonywać go, gdy jest się bardzo młodym, lub już po zakończeniu kariery zawodowej.
Nie jest to pełna prawda. Osoba bardzo młoda często mimo chęci nie posiada odpowiedniej wiedzy i kwalifikacji. Większości organizacji nie stać na to, by poświęcić czas pracownika po to, by przez określony czas wdrażał w meandry działań wolontariusza, bo rzeczywisty koszt przysposobienia go do pracy może przewyższyć zaplanowaną korzyść. I jest to zrozumiałe z punktu widzenia organizacji. Bardzo młody wolontariusz, np. licealista, może ponadto nie wykazywać się należytą odpowiedzialnością.
Trudno także wymagać by osoba, będąca już na emeryturze, odnalazła się w pracy wolontariusza, jakiej nie wykonywała nigdy wcześniej. Choć oczywiście zależne jest to od specyfiki i tematyki jaką podejmuje organizacja, od tego, co dany wolontariusz miałby w niej wykonywać, od uwarunkowań, chęci i podejścia samego wolontariusza.
Kto może formalnie zostać wolontariuszem?
Wolontariuszem może zostać każdy, kto jak wspomniano na początku, dobrowolnie i bez wynagrodzenia wykonuje świadczenia odpowiadające świadczeniu pracy, na zasadach określonych w ustawie o pożytku publicznym i wolontariacie, w tym także:
– osoby bezrobotne (wykonywanie świadczeń wolontarystycznych nie powoduje utraty przez nie statusu osoby bezrobotnej i prawa do zasiłku);
– osoby małoletnie, poniżej 18 roku życia, po uzyskaniu zgody rodziców lub opiekunów prawnych;
– cudzoziemcy legalnie przebywający w Polsce (wolontariat nie wymaga uzyskania przez nie pozwolenia na pracę).
PAMIĘTAJMY – wolontariusz nie posiada statusu pracownika, więc wykonywana przez niego w ramach umowy praca nie wlicza się do uprawnień pracowniczych – prawa do urlopu, stażu pracy itd.
O Autorach:
Aleksandra Żórawska – prezes zarządu fundacji Semper Art, doradca w kwestiach powoływania i działalności fundacji, koordynator międzynarodowego partnerstwa strategicznego https://handmadeyouth.com/
Piotr Jaros – radca prawny specjalizujący się w usługach prawnych dla ngo, ekonomii społecznej i branży rękodzielniczej. Ekspert międzynarodowego partnerstwa strategicznego https://handmadeyouth.com/, autor bloga https://www.facebook.com/prawowngo, prowadzi kancelarię https://www.facebook.com/piotrjaros.radcaprawny
